Kremlin-tactieken in verkiezingstijd

De strijd om Europa speelt ook online. Rusland wil EU-samenhang, NAVO-afstemming en steun aan Oekraïne verzwakken; de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen liggen dan voor de hand als doelwit. Op sociale media uit zich dat in polariserende narratieven en gecoördineerde amplificatie: identieke slogans, ‘reactiesprints’ en verdachte volgers die zichtbaarheid kantelen. Afgelopen week zagen we daar concrete signalen van op Nederlandse partijkanalen. We hebben geen directe bewijzen om naar Rusland te wijzen, maar het mechanisme lijkt sterk op recente pro-Kremlin-campagnes in Moldavië.

Nederland als doelwit

Hoewel Moldavië en Nederland in politiek opzicht sterk van elkaar verschillen, kan Rusland dezelfde tactieken inzetten om vergelijkbaar te beïnvloeden en te manipuleren. Vanwege het transnationale en grenzeloze karakter van sociale media kunnen bots en betaalde gebruikers makkelijk worden ingezet om grootschalige desinformatiecampagnes te verspreiden die gericht zijn op polarisatie en verdeeldheid in het land. Gezien de bestaande politieke wil en sociale acceptatie van protesten in Nederland, hoeft Rusland hier mogelijk weinig financiële middelen in te zetten. Het aanwakkeren van provocerende discussies en het verspreiden van desinformatie is al voldoende voor een waarneembaar effect. Bovendien bevatten veel van de mogelijke Russische verhalen thema's die al door verschillende extremistische groeperingen in Nederland worden verkondigd. Voorbeelden die direct aansluiten bij de narratieven die Rusland promoot, zijn onder andere: “De EU kost alleen maar geld”, “De EU is anti-Nederland”, “Integratie van Moldavië zou alleen maar criminelen naar Europa brengen” en anti-LHBTI-sentimenten.

Sommige verkiesbare partijen in Nederland dragen ambities uit die in Ruslands voordeel werken. Veel toegepaste technieken in EU-lidstaten draaien hoofdzakelijk om desinformatie en sabotage. Er worden bij ons minder opzichtig stemmen gekocht – dat vereist hier ook een aanzienlijk grotere investering – maar het versterken van bepaalde politieke geluiden door kunstmatige interactie, de verspreiding van nepnieuws en het in een kwaad daglicht zetten van de Europees georiënteerde overheden en politieke partijen vindt in brede zin plaats. Rusland zet tegenwoordig in meerdere regio’s AI in om automatisch teksten te genereren die te maken hebben met een bepaalde context en daardoor niet identiek overeenkomen. Wij hebben dit al vaak waargenomen bij berichten op Telegram over de Moldavische verkiezingen.* Toch blijft een opvallende factor de hoge activiteit van sociale media-gebruikers die lege, net opgerichte accounts hebben. Vaak met taalgebruik dat uit de toon valt en repetitief is.

Opvallend gedrag

Ter illustratie van dit soort gedrag hebben we een kleine steekproef uitgevoerd met recente reacties onder posts op Facebook en Instagram en video’s op YouTube. Een duidelijk signaal van niet-authentiek gedrag is spammen. Eén gebruiker plaatst uitzonderlijk de reacties “Zonder NEXIT veranderd er niks” (28 keer in één week) en “Stem FVD. NEXIT NU” (35 keer in één week) onder verschillende accounts van politieke partijen. Een andere gebruiker reageert “Ik stem FVD” (20 keer in één week) onder de berichten van politieke Facebook-accounts. Ook plaatsen sommige accounts snelle series van meerdere reacties in korte tijd, de zogenaamde ‘reactiesprints’.

Een teken van onnatuurlijk gedrag: in korte tijd veelvuldig reageren, hier gemeten op kanalen van politieke partijen en kandidaten uit de Tweede Kamerverkiezingen. We zien hier bijvoorbeeld dat op 25-09-2025 rond 07:00 een account binnen heel korte tijd maar liefst 30 reacties plaatste.

Anderzijds kan ook het kunstmatig opblazen van het aantal likes en shares van posts een sturend effect hebben op welke berichten de meeste blootstelling krijgen en hebben sommige accounts een groot aantal nepvolgers. 

Verraderlijk

Eén van de kenmerken van statelijke inmenging in West-Europese landen, zoals Nederland, is dat het over het algemeen veel minder opvallend gebeurt dan in landen als Moldavië. Rusland richt zich eerst op buurlanden waar ze direct de impact van merken. Volgens Oekraïense inlichtingendiensten zou rond de Moldavische verkiezingen ongeveer $ 350 miljoen zijn ingezet (gelijk aan 2 % van het Moldavische BBP) genoeg voor grootse offline acties. Zo zichtbaar is het in Nederland niet, maar juist dat onzichtbare karakter maakt de invloed van buitenlandse inmenging zo verraderlijk.

*Een voorbeeld van berichten die we hebben waargenomen waren Russische reacties onder een Telegram-bericht over weersveranderingen in Moldavië. Vijf verschillende accounts met Roemeense namen reageerden in het Russisch met een identieke boodschap: 'Alle problemen in Moldavië zijn te wijten aan President Sandu, zo ook dit nieuwe probleem van het slechte weer'. Elk commentaar was geschreven in correcte taal, maar telkens met net andere bewoordingen.