Jongeren extra kwetsbaar voor online misleiding en polarisatie

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen is de campagne om de jongerenstem vooral een algoritme strijd op TikTok en Instagram. Partijen, creators en politieke accounts sturen met frames over Gaza, migratie en woningnood het debat, waarbij jongeren –voor wie sociale media inmiddels de voornaamste informatievoorziening is– het meest kwetsbaar zijn. Hun betrokkenheid bij de politiek is groot, maar het risico op polarisatie en misinformatie is dat ook. De uitdaging is om jongeren naast geïnteresseerd ook weerbaar te maken.

Zo hard als de verkiezingsstrijd zich afspeelt in de Tweede Kamer, zo fel gaat het er ook aan toe op sociale media. Op platforms als TikTok, Instagram en X buitelen politici, media en influencers over elkaar heen met video’s en statements over belangrijke politieke thema’s.

De strijd om een plek in de Tweede Kamer gaat hand in hand met een strijd om zichtbaarheid in het algoritme. Sociale media bepalen steeds meer hoe mensen naar politieke partijen en thema’s (zoals huisvesting en migratie) kijken. Hoewel deze platforms de toegang tot informatie aanzienlijk vergroten en mensen meer betrekken bij politieke vraagstukken, is er ook een keerzijde: de versterking van desinformatie en polarisatie. Daarom is het belangrijk meer bewustwording te creëren over de rol van digitale technologie en sociale media in onze democratie, met bijzondere aandacht voor jongeren.

Digitale platforms zijn een laagdrempelige manier om geïnformeerd te worden over politieke kwesties, meningen te delen en zo onderdeel te zijn van het politieke debat. Ook geven deze ‘socials’ de mogelijkheid tot een levendige uitwisseling van diverse politieke standpunten onder jongeren. De uitruil is echter des- en misinformatie, buitenlandse beïnvloeding, algoritmes die vooroordelen en extreme denkbeelden versterken, en zelfs een toename van mentale problemen zoals depressie en angst.

Zoals President Macron recent zei: “We zijn ongelooflijk naïef geweest door onze democratische ruimte toe te vertrouwen aan sociale netwerken die worden gecontroleerd door grote Amerikaanse ondernemers of grote Chinese bedrijven, wier belangen helemaal niet liggen bij het voortbestaan of het goed functioneren van onze democratieën.”

Het feit dat jongeren sociale media als belangrijkste, en vaak zelfs enige, bron van verkiezingsinformatie gebruiken, maakt ze extra kwetsbaar. Onderzoek uit 2023 naar politieke betrokkenheid onder jongeren (+- 500 Rotterdamse jongeren tussen 10 en 25 jaar) wijst uit dat 45% van de jongeren buiten verkiezingstijd dagelijks politiek volgt via sociale media. Die betrokkenheid neemt verder toe zodra het om concrete thema’s gaat, zoals klimaat, armoede en migratie. Jongeren lijken, volgens het onderzoek, minder geïnteresseerd in partijpolitiek en zich meer te richten op maatschappelijke kwesties.

Jongeren worden voortdurend geconfronteerd met strijd tussen partijen en met de vermenging van legitieme nieuwsbronnen en twijfelachtige emotionele informatie van willekeurige accounts op sociale media. Door de overvloed aan sterke meningen, emotionele beelden en simplistische zwart-wit verhalen (‘links werkt ons al jaren in de puin’, ‘als er een rechts conservatief kabinet komt is het gebeurd met nederland’) die het goed doen in de algoritme strijd, zien jongeren vooral extremen en verliezen mogelijk nuance.

Toch is het beeld niet alleen somber. Sociale media vormen ook een platform voor jongeren om hun politieke bewustzijn en betrokkenheid te vergroten. De uitdaging is om jongeren tegelijkertijd maatschappelijk betrokken te houden én bewuster te maken van de invloed van wat ze online zien en doen. Om te beginnen door het leren van meer digitale wijsheid.

Laten we er echter voor waken de verantwoordelijkheid alleen bij jongeren en hun ouders te leggen, maar die daar plaatsen waar hij hoort: de eigenaars en aandeelhouders van digitale platforms.